Kamu Davası Nedir?

1. Tanım ve Kavramsal Çerçeve

Ceza muhakemesinde kamu davası, suçun işlendiğine dair yeterli şüphe oluşturulduğu kanaatine dayalı olarak iddia makamı olan Cumhuriyet Savcısı tarafından açılan davalardır. Hukuki açıdan, şikayet veya ihbar yoluyla duyulan suç iddialarına ilişkin tüm ceza davaları, kamu davası niteliği taşır. Bu demektir ki, savcılık tarafından açılan her ceza davası; savcının iddia makamı olarak görev yapması ve kamu yararını gözetmesi nedeniyle “kamu davası” olarak değerlendirilir.

Suçun soruşturma aşamasında, şüpheliye ilişkin yeterli delil toplanırsa, Cumhuriyet Savcısı bu deliller ışığında bir iddianame düzenler. İddianamede, suçun işlendiği hususları, suçun meydana geldiği yer ve zamanı, delilleri, sanığın kimliği ve varsa müdafii ile ilgili tüm bilgileri eksiksiz bir şekilde ortaya koyar. Bu iddianame, savcının görevini yerine getirerek ceza mahkemesine sunduğu belgeler arasında yer alır.

2. Kamu Davasının Açılması Süreci

2.1. Soruşturmanın Başlatılması

Kamu davası açılmadan önce, Cumhuriyet Savcısı, ihbar, şikayet veya başka kaynaklardan edinilen bilgiler ışığında, şüpheli hakkında soruşturma başlatır. CMK’nın 160. maddesi gereğince, suç işlendiği izlenimi elde edildiğinde, savcı derhal soruşturmayı başlatır ve olayın gerçeğini araştırmak üzere adli kolluk görevlileriyle işbirliği yapar. Bu aşamada toplanan deliller, davanın açılma gerekçesi için kritik rol oynar.

2.2. Delillerin Değerlendirilmesi ve İddianame Düzenlenmesi

Soruşturma evresi sonunda, toplanan delillerin suçun işlendiğine dair yeterli şüphe oluşturması durumunda Cumhuriyet Savcısı, bir iddianame düzenleyerek kamu davasını açar (CMK m.170/2). İddianame, şüphelinin kimliği, müdafii, mağdurun veya suçtan zarar görenin kimliği, suçun işlendiği yer ve zaman, deliller ve uygulanması gereken kanun maddeleri gibi bilgileri içerir. Savcı, delillerin yetersizliği ya da kovuşturma için elverişli koşulların bulunmaması hâllerinde ise “kovuşturmaya yer olmadığına” karar vererek dava açılmasını engelleyebilir (CMK m.172/1).

2.3. Kamu Davasının Takibi ve Savcının Yetkisi

Kamu davasının açılması, savcılık tarafından yürütülen bütün soruşturma ve kovuşturma süreçleri boyunca mecburiyet ilkesine bağlıdır. Suç işlendiği kanaatine varılan her durumda savcının davayı açma, delilleri toplama ve yargılamayı takip etme yükümlülüğü bulunmaktadır. Ancak bazı hallerde, savcının kamu davasını açma konusunda takdir yetkisi mevcuttur. Örneğin:

• Şahsi Ceza Sebepleri: Suçun işlendiği koşullar, sanığın daha önce benzer bir suçtan cezalandırılmamış olması gibi unsurlar göz önüne alınarak savcı, kamu davasını açmama kararı verebilir (KYOK – Kovuşturmaya Yer Olmadığına Karar).
• Etkin Pişmanlık: Şüphelinin etkin pişmanlık göstermesi ve bu durumun suçun cezasını hafifleteceği kanaatine varılması durumunda, savcı kovuşturmaya yer olmadığına karar verebilir.
• Kamu Davasının Ertelenmesi: Bazı suçlarda, yeterli şüphe bulunmasına rağmen kamu davasının açılmasının ertelenmesi takdir yetkisi kapsamında değerlendirilebilir (CMK m.171).

3. İddianamenin İçeriği ve Unsurları

Kamu davası açan iddianame, suçun maddi gerçeğini ortaya koyma amacı güder. İddianamenin üst kısmında “Davacı: K.H.” ifadesi yer alır; burada “K.H.” kısaltması, “Kamu Hukuku” anlamına gelmektedir. İddianamede bulunması gereken temel unsurlar şunlardır:

• Şüphelinin Kimliği: Adı, soyadı, T.C. kimlik numarası ve diğer kimlik bilgileri.
• Müdafiinin Bilgileri: Sanığın savunmasını üstlenecek müdafiinin adı, soyadı ve baro sicil numarası.
• Mağdur veya Suçtan Zarar Görenin Bilgileri: Maktul, mağdur ya da suçtan zarar görenin kimlik bilgileri; gerekirse vekil bilgileri.
• Olayın Zaman ve Yeri: Suçun işlendiği yer, tarih ve saat.
• Delillerin Sunumu: Toplanan delillerin özet açıklaması, tanık ifadeleri ve diğer iddianame unsurları.
• Uygulanacak Kanun Maddeleri: Suçun hangi kanun maddelerine göre değerlendirileceği ve öngörülen ceza.
• Tutukluluk veya İdari Tedbirler: Şüphelinin tutuklu olup olmadığı, tutuklama ya da adli kontrol tedbirlerinin uygulanıp uygulanmadığı gibi bilgiler.

İddianamenin sonuç kısmında, sanığın suç işlediği yönündeki maddi gerçeğe dayalı olarak, öngörülen ceza ve güvenlik tedbirleri açıkça belirtilir.

4. Kamu Davasının Amacı ve İşlevi

Kamu davasının temel amacı, suç işlendiği iddiasının maddi gerçeğini deliller ışığında ortaya çıkarmaktır. Bu amacın yanında, kamu yararını korumak, mağdurun zararlarını gidermek ve toplumsal düzeni sağlamak da kamu davasının işlevleri arasındadır.

• Adil Yargılanma: Savcılık, suçun işlendiği kanaatine vardığında soruşturma ve kovuşturmayı başlatarak, adaletin tesisi için gerekli tüm işlemleri yürütür.
• Kamusal Görev: Kamu davası, yalnızca mağdurun değil, toplumun genel çıkarlarını koruyan bir işlev görür; bu nedenle, şikayete bağlı olsun veya olmasın tüm ceza davaları kamu davası olarak kabul edilir.
• Mecburilik İlkesi: Suç işlendiği takdirde savcılığın soruşturma başlatma ve davayı açma yükümlülüğü, ceza muhakemesinde mecburiyet ilkesiyle desteklenir.

5. Kamu Davasının Açılmasında Savcının Takdir Yetkisi

Cumhuriyet Savcısı, suçun işlendiğine dair yeterli şüphe oluştuğu kanaatine vardığında kamu davasını açmak zorundadır. Ancak, bazı durumlarda savcının kamu davası açmama veya açılmasını erteleme konusunda takdir yetkisi bulunmaktadır:

• Şahsi Cezasızlık Sebepleri: Belirli durumlarda (örneğin, ailevi durumlar veya suçun işleniş şartlarına göre) savcı, sanığın daha önce benzer suçlardan cezalandırılmamış olması gibi gerekçelerle kamu davasını açmayabilir.
• Etkin Pişmanlık ve Uzlaşma: Etkin pişmanlık gösteren ya da uzlaşmaya varılan durumlarda, savcı kovuşturmaya yer olmadığına karar verebilir.
• Erteleme Kararı: Üst sınırı üç yıl veya daha az hapis cezası gerektiren suçlarda, yeterli şüphe bulunmasına rağmen dava açılmasının ertelenmesi kararı verilebilir.

Bu tür takdir yetkileri, CMK’nın 171 ve 172. maddelerinde düzenlenmiş olup, savcılığın somut olayı değerlendirme ve kamu yararını gözetme yetkisini ortaya koyar.

6. Kamu Davası Sürecinde Katılım ve Şikayetten Vazgeçme

6.1. Kamu Davasına Katılma

Kamu davasında, mağdur ve suçtan zarar görenler belirli şartlar altında davaya katılma hakkına sahiptir. CMK’nın ilgili maddeleri uyarınca:

• Katılan Şahıslar: Mağdur, suçtan zarar gören gerçek ve tüzel kişiler, kanuni temsilcileri ya da vekilleri, davaya katılarak kamu davasının sonucuna itiraz edebilir.
• Katılımın Şartları: Davaya katılma talebi, mahkeme tarafından usulüne uygun biçimde bildirilmelidir. Katılma talebi, duruşma esnasında veya yazılı dilekçe ile gerçekleştirilebilir.
• Şikayetten Vazgeçme: Takibi şikayete bağlı suçlarda, mağdurun şikayetinden vazgeçmesi kamu davasının düşmesine yol açar. Ancak sanığın da bu vazgeçmeyi kabul etmesi durumunda, kamu davası düşer.

6.2. Kamu Davasında Şikayetten Vazgeçme

Şikayetten vazgeçme, mağdurun suçtan zarar gördüğünü belirtmesi sonrasında, dava sürecinde mağdurun artık şikayet etmeyi bırakması anlamına gelir. Bu durumda, takibi şikayete bağlı suçlarda dava düşebilir; fakat takibi şikayete bağlı olmayan suçlarda kamu davası devam eder.

• İçtihatlar: Yargıtay içtihatları, mağdurun şikayetten vazgeçmesinin kamu davasını düşürebileceğini, ancak bunun sanık hakkındaki diğer suçlara sirayet etmemesi gerektiğini belirtir.

7. Yetkili Mahkeme ve Kamu Davasının Yargılanması

7.1. Kamu Davasını Açan ve Yöneten Mahkeme

Kamu davası açma görevi Cumhuriyet Savcısı’na aittir. Savcı, suçun işlendiği kanaatine vardığında ilgili iddianameyi düzenleyip, davayı açar.

• Görevli Mahkeme: Kamu davası, suçun işlendiği yer ve suçun türüne göre görevli ceza mahkemesinde açılır. Örneğin, İstanbul’un Bakırköy ilçesinde gerçekleşen bir nitelikli dolandırıcılık suçu için savcı, Bakırköy Ağır Ceza Mahkemesi’nde dava açar.
• İçtihatlar ve Uygulama: Mahkeme, savcılık tarafından sunulan iddianameyi, toplanan delilleri ve ilgili yasal düzenlemeleri esas alarak davayı yargılar. Kamu davası, suçun kamusal niteliği ve mecburiyeti ilkesi gereği, adaletin sağlanması için sonuna kadar takip edilir.

7.2. Kamu Davasının Yargılanmasının Amacı

Kamu davasının temel amacı, suç iddiasına ilişkin maddi gerçeği ortaya çıkararak adil yargılamayı gerçekleştirmektir. Bu süreç, sadece mağdurun değil, toplumun genel çıkarlarının korunmasına hizmet eder.

• Adaletin Tesisi: Suçun işlendiğine dair delillerin titizce incelenmesi ve sanığın haklarının korunması;
• Kamusal Görev: Her ceza davası kamu davası niteliği taşıdığından, davanın açılması ve yargılanması savcının kamu yararına hareket etmesinin bir gereğidir.

8. Sonuç

Kamu davası, ceza muhakemesi sisteminin temel taşlarından biri olup, suçun işlendiğine dair maddi gerçeği ortaya çıkarma ve toplumsal adaleti sağlama amacı taşır. Cumhuriyet Savcısı, ihbar veya şikayet yoluyla edindiği bilgiler doğrultusunda soruşturma başlatarak, yeterli delil toplanması durumunda iddianame düzenler ve kamu davasını açar. Açılan davada, sanığın kimliği, müdafi, mağdur, olayın gerçekleştiği yer ve zaman, deliller gibi unsurlar eksiksiz olarak iddianamede yer alır. Davaya katılma, şikayetten vazgeçme gibi hususlar da yargılamanın seyrini etkilerken, kamu davası açılmasında savcının takdir yetkisi ve görev mecburiyeti belirleyici rol oynar.

Bu makale, güncel mevzuat, CMK’nın ilgili maddeleri (160, 170, 172, 234, 237, 238 ve diğer ilgili düzenlemeler) ve yargı içtihatları ışığında hazırlanmış olup, kamu davasının açılması, yürütülmesi ve davaya katılma konularında kapsamlı bilgiler sunmaktadır.