HIRSIZLIK SUÇU VE CEZALARI

Hırsızlık, Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) malvarlığına karşı işlenen suçlar arasında yer alır ve suçun toplumsal düzeni doğrudan etkilemesi nedeniyle kanun koyucu tarafından ciddi yaptırımlarla düzenlenmiştir. Hırsızlık suçunda korunan hukuki değer, kişilerin malvarlığı üzerindeki zilyetlik hakkıdır. Bu makalede, TCK’da hırsızlık suçuna ilişkin düzenlemeler detaylı biçimde ele alınacak; basit hırsızlık, nitelikli hırsızlık, gece vakti işlenmesi, TCK 144’teki daha az cezayı gerektiren hal, değer azlığı ve kullanma hırsızlığı gibi kavramlar incelenecektir. Ayrıca, etkin pişmanlık hükümleri ve uygulanabilecek indirim oranları hakkında özel bir bölüm açılarak detaylı bilgi verilecek, en sonunda da kapsamlı bir sonuç başlığıyla konu özetlenecektir.

1. Hırsızlık Suçunun Tanımı ve Kapsamı

Hırsızlık, TCK’nın 141. maddesinde “Zilyedinin rızası olmaksızın başkasına ait taşınır bir malı, kendisine veya başkasına bir yarar sağlamak maksadıyla bulunduğu yerden almak” şeklinde tanımlanır. Bu tanımda dikkat edilmesi gereken temel unsur, malın taşınır nitelikte olması ve zilyetinin (malik veya mal üzerinde tasarruf yetkisini haiz kişinin) rızası dışında alınmasıdır.

Zilyetlik: Bir mal üzerinde fiili hâkimiyet kurma durumunu ifade eder.

Taşınır mal: Hırsızlık suçuna konu olan malın taşınabilir ve başkasına ait olması esastır. Örneğin, cep telefonu, çanta, motosiklet gibi eşyalar taşınır mala örnek olarak gösterilebilir.

2. TCK 141: Basit Hırsızlık

TCK m.141/1’e göre, “Zilyedinin rızası olmaksızın başkasına ait taşınır bir malı kendisine veya başkasına bir yarar sağlamak maksadıyla bulunduğu yerden alan kişi…” basit hırsızlık suçunu işlemiş olur. Kanun bu fiil için:

1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası öngörmektedir.

Basit hırsızlık suçunun oluşabilmesi için:

Failin kasten hareket etmesi gerekir (suç taksirle işlenemez).

Malın taşınır nitelikte olması gerekir.

Malın zilyetinin rızası dışında alınması esastır.

Öte yandan, bu suçta malın değerinin büyüklüğü, failin eylemi gerçekleştirme biçimi gibi hususlar göz önünde bulundurularak ayrıca nitelikli haller değerlendirilebilir.

3. TCK 142: Nitelikli Hırsızlık

Hırsızlık suçunun belirli vasıflarla (yöntem, mağdurun durumu veya suçun işlendiği mekân gibi) daha ağır veya farklı şekillerde işlenmesi halinde, kanun bu duruma “nitelikli hırsızlık” adını verir. TCK m.142’de sayılan örnek nitelikli hâllerden bazıları şunlardır:

Kişinin malını koruyamayacak durumda olmasından veya ölmesinden yararlanarak hırsızlık yapmak

Elde veya üstte taşınan eşyayı çekip almak veya özel beceriyle çalmak (kapkaç vb.)

Doğal afet, sosyal olaylar veya olağanüstü hâllerden yararlanmak

Bina veya eklentilerine izinsiz şekilde girmek ya da kilit kırma, gizlice girme, hile veya başka bir araç kullanma

Kamu kurum ve kuruluşlarında muhafaza altına alınmış eşyalar(ör. adliyede delil dolabından çalmak)

Elektrik enerjisi veya diğer enerjiler hakkında hırsızlık (kaçak elektrik kullanma vb.)

Nitelikli hırsızlık hâllerinde öngörülen cezalar, TCK m.142’deki fıkralar çerçevesinde belirlenir. Örneğin:

Bazı nitelikli hâller için: 2 yıldan 5 yıla kadar hapis

Daha ağır bazı nitelikli hâller için: 3 yıldan 7 yıla kadar hapis

Hakim, fiilin işleniş biçimi, suçun niteliği, suçun konusunun değerine ve mağdurun durumuna göre kanundaki alt ve üst sınırlar arasında ceza tayin eder.

4. TCK 143: Gece Vakti Hırsızlık

Kanun koyucu, suçun gece vakti işlenmesini, hırsızlık açısından ayrıca ağırlaştırıcı bir sebep olarak düzenlemiştir. TCK m.143’e göre, hırsızlık suçunun “gece vakti” işlenmesi hâlinde, verilecek ceza üçte birine (1/3) kadar artırılır.

Gece vakti: TCK’ya göre akşam güneşin batmasından bir saat sonra başlayıp, güneşin doğmasından bir saat öncesine kadarki süreyi ifade eder. Bu süre içerisinde suçun işlenmesi, faile daha fazla ceza verilmesini gerektirir. Gerekçe olarak, gece vaktinin mağdur açısından daha fazla korunmasızlık yaratması ve kamu düzeninin gece vakti sağlanmasındaki zorluk gösterilir.

5. TCK 144: Daha Az Cezayı Gerektiren Hal

Hırsızlık suçunun “daha az cezayı gerektiren hâl”i TCK m.144’te düzenlenmiştir. Bu madde, failin hırsızlık eylemini gerçekleştirme biçimi veya özel koşullar sebebiyle, suçun niteliği açısından cezayı hafifletecek durumları kapsar. Örneğin suçun paylaşma veya başkasına yarar sağlama amacından ziyade, belirli bir zorunluluk veya öngörülmeyen bir sebeple işlenmesi gibi durumlar söz konusu olabilir.
Bu hâllerde, hâkim failin kastını, mağdurun uğradığı zararın boyutunu ve suçun işleniş koşullarını dikkate alarak, TCK’da öngörülen alt sınırdan daha düşük bir ceza tayin edebilir ya da genel hükümlere göre indirim uygulayabilir. Böylece, hırsızlık fiili işlenmekle birlikte, suçu ağırlaştıran unsurların olmadığı ancak failin durumu itibarıyla daha hafif bir yaptırımın yeterli görüldüğü sonuçlara ulaşılabilir.

6. TCK 145: Değer Azlığı

Değer azlığı, çalınan malın değeri çok düşükse mağdurun ciddi bir zarara uğramaması sebebiyle cezada belli bir oranda indirime gidilmesini veya cezanın verilmemesini konu alan düzenlemedir. TCK m.145, “Hırsızlık suçunun konusunun pek az olması hâlinde, verilecek cezada indirim yapılabileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir” hükmüne yer verir.

Bu maddenin uygulanabilmesi için çalınan malın değeri gerçekten “pek az” olmalı ve mağdurun uğradığı zarar da önemsiz düzeyde kalmalıdır.

Hakim, somut olayın şartlarını ve mağdurun maruz kaldığı zararın boyutunu göz önünde bulundurarak cezada indirime gidebilir veya ceza vermeyebilir.

Burada hakimin takdir yetkisi önemli olup, malın değerinin “az” ya da “pek az” kabul edilebilmesi, ekonomik ve sosyal şartlarla birlikte değerlendirilir.

7. TCK 147: Kullanma Hırsızlığı (Geçici Kullanım Amacıyla Almak)

Kullanma hırsızlığı, kanunda “geçici bir süre kullanmak ve iade etmek maksadıyla başkasına ait taşıtı veya herhangi bir motorlu aracı almak” şeklinde tanımlanan bir suç tipidir. TCK m.147, klasik hırsızlık fiilinden farklı olarak, failin çaldığı malı sahiplenme maksadı olmadan, kısa süreli kullanım ve sonrasında iade etme niyetiyle hareket ettiği durumları kapsamına alır.

Bu suçun cezası, 6 aydan 2 yıla kadar hapis olarak belirlenmiştir.

Mal, “kısa bir süre” sonra iade edilse bile, rızaya aykırı olarak alınması nedeniyle suç oluşmaktadır.

Ancak burada failin kastı, malı temelli olarak edinmek değil, sadece belirli bir süre kullanmaktır.

Hakim, hırsızlık suçuna oranla nispeten daha hafif bir yaptırım öngörerek, failin mülkiyeti devralma iradesinin olmamasını hafifletici bir unsur olarak kabul etmiştir.

8. TCK 167 ve Diğer Özel Hükümler

TCK m.167’de, “yakın akrabalar” arasındaki hırsızlık hâllerine ilişkin özel düzenlemeler bulunmaktadır. Eşler, üstsoy, altsoy veya kardeşler arasındaki hırsızlık, genellikle cezasızlık veya şikâyete tabi olma gibi özel hükümlere tabi tutulabilir. Ancak bu düzenleme, kanunda belirtilen sınırlar çerçevesinde ve belirli koşullarla uygulanır. Suçun niteliğine, taraflar arasındaki aile ilişkilerine ve şikâyetin mevcudiyetine göre değişen hükümler söz konusu olabilir.

9. Etkin Pişmanlık ve İndirim Oranları (TCK 168)

Etkin pişmanlık, failin işlediği suçtan dolayı duyduğu pişmanlığı ortaya koyarak, mağdurun zararını gidermesi veya suçun sonuçlarını ortadan kaldırmaya yönelik çaba sarf etmesi hâlinde uygulanabilecek bir ceza indirim müessesesidir. Hırsızlık suçunda da TCK m.168’e göre etkin pişmanlık hükümleri devreye girebilir:

Hırsızlık suçunu işleyen fail, soruşturma başlamadan önce çalınan malı iade eder veya zararı tamamen tazmin ederse, verilecek ceza üçte ikisine (2/3) kadar indirilebilir.

Hırsızlık suçunu işleyen fail, kovuşturma başladıktan fakat hüküm verilmeden önce malı iade eder veya zararı tazmin ederse, verilecek ceza yarısına (1/2) kadar indirilebilir.

Hüküm kesinleştikten sonra etkin pişmanlık söz konusu olursa, TCK m.168’in 5. fıkrasında belirtildiği üzere, indirim oranı daha sınırlı olabilir ya da hiç uygulanmayabilir (somut olaya ve hâkimin takdirine bağlıdır).

Etkin pişmanlık düzenlemesinin amacı, suçun failini, mağdurun zararını en kısa sürede karşılamaya teşvik etmektir. Bu sayede mağdurun mağduriyeti kısmen veya tamamen giderilirken, fail de daha az ceza alarak sonuçlarını hafifletebilir.

9.1. İndirim Uygulamasında Önemli Hususlar

Zararın Giderilme Şekli: Çalınan malın aynen iadesi veya bu mümkün değilse maddi karşılığının ödenmesi.

Zamanlama: Soruşturma veya kovuşturma aşamasında iadenin yapılması ya da zararın karşılanması, indirim oranının belirlenmesinde kritik rol oynar.

Gönüllülük Unsuru: Failin, pişmanlık duyduğunu ve suçun etkilerini gidermek istediğini açıkça göstermesi gerekir.

Malın Durumu: Malın kullanılmamış veya zarar görmemiş biçimde iade edilmesi, mağdurun zararını tamamen giderir.

10. SONUÇ

TCK’da hırsızlık suçu, toplumun malvarlığı değerlerini koruma altına alan en önemli hükümlerden biridir. Basit hırsızlık (TCK 141) suçundan başlayarak nitelikli hırsızlık (TCK 142) ve gece vakti işlenmesi (TCK 143) gibi ağırlaştırıcı hâller, kanunda ayrı maddeler ve fıkralar çerçevesinde düzenlenmiştir. Ayrıca daha az cezayı gerektiren hal (TCK 144), değer azlığı (TCK 145) ve kullanma hırsızlığı (TCK 147) gibi özel durumlarda failin kastı ve çalınan malın özellikleri göz önünde bulundurularak cezada indirim veya daha hafif cezalandırma öngörülmüştür.

Hırsızlık suçunda failin pişmanlık göstererek çalınan malı iade etmesi veya zararı karşılaması, etkin pişmanlık (TCK 168) hükümleri çerçevesinde ciddi oranda ceza indirimlerine yol açabilir. Özellikle mağdurun zararının erken safhada giderilmesi, hem toplumsal barışın yeniden sağlanmasına hem de yargılama mercilerinin yükünün hafiflemesine katkı yapar.

Sonuç olarak, hırsızlık suçunun işleniş biçimi, suç konusu malın değeri, failin kastı, mağdurun durumu ve failin pişmanlık gösterip göstermemesi gibi pek çok etken, hâkimin ceza tayininde etkili olur. Bu yüzden her somut olayda, ilgili TCK maddelerinin birlikte değerlendirilmesi ve failin fiiliyle ilgili maddi gerçeğin tam olarak ortaya konması büyük önem taşır. Kanunun öngördüğü ceza sınırları, etkin pişmanlık imkânları ve indirim oranları, hırsızlık suçunun hem mağdur hem de fail açısından sonuçlarının belirlenmesinde belirleyici rol oynar.