Adli Para Cezası

1. Giriş

Adli para cezası, Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) suç işleyen kişiye, işlediği suçun ağırlığı, kişisel durumu, toplumsal zararlar ve ekonomik koşullar göz önünde bulundurularak hükmedilen ceza yaptırımlarından biridir. Hapis cezası ile birlikte ya da hapis cezası yerine öngörülen adli para cezası, mahkemece belirlenen tam gün sayısı ve her gün için sanığın ödeyebileceği belirli meblağın çarpılması suretiyle hesaplanır. TCK’nın 52. maddesi uyarınca;

• (1) Adli para cezası, “beş günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde yediyüzotuz günden fazla olmamak üzere” belirlenen tam gün sayısının, bir gün karşılığı takdir edilen miktarla çarpılmasıyla hesaplanır.
• (2) Bir gün karşılığı ödenecek miktar, sanığın ekonomik ve diğer şahsi halleri dikkate alınarak en az 100 TL’den en fazla 500 TL’ye kadar takdir edilebilir.

Bu ceza türü, idari para cezalarından farklı olarak, ödenmediğinde hapis cezasına çevrilebilme özelliğine sahiptir. Dolayısıyla adli para cezası; sanığa verilecek cezanın şahsiliğini, ödeme gücünü ve suçun toplumsal zararlarını orantılı şekilde dengelemeyi amaçlar.

2. Hukuki Dayanak ve Kanuni Düzenlemeler

2.1. TCK’nın 52. Maddesi ve Genel Düzenleme

TCK’nın 52. maddesi, adli para cezasının temel ilkelerini ve hesaplama yöntemlerini belirler. Madde;

• (1) Adli para cezasının, hükümlü tarafından ödenmesi gereken toplam meblağın, cezanın belirlenen tam gün sayısının bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ile çarpılması suretiyle hesaplanacağını ifade eder.
• (2) Bir gün için ödenecek miktarın, sanığın ekonomik ve şahsi durumlarına göre en az 100 TL’den ve en fazla 500 TL’den belirlenebileceğini öngörür.
• (3) Hükümde, adli para cezasının gün sayısı ile günlük ücretin ayrı ayrı gösterilmesi zorunluluğu yer almaktadır.
• (4) Ayrıca, hâkim sanığa cezanın ödenmesi için hükmün kesinleşme tarihinden itibaren bir yıl süre veya belirli taksitler halinde ödeme imkânı verebilir; taksit süresi iki yılı geçemez ve taksit miktarı dörtten az olamaz.

Her suç için öngörülen adli para cezası yaptırımı, suçun niteliğine ve kanunda belirlenen ceza sınırlarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Örneğin:

• Basit Dolandırıcılık Suçu: TCK m.157’de, basit dolandırıcılık suçu için öngörülen yaptırım, hapis cezası ile birlikte 5000 güne kadar adli para cezasını içerebilir.
• Tefecilik, çevre kirliliği gibi suçlar: Bu suçlarda doğrudan adli para cezası öngörülebilir veya hapis cezasından çevrilebilen seçenek yaptırımlar uygulanabilir.

Her suça özgü ceza oranı, mahkeme tarafından sanığın kişisel ve ekonomik durumuna göre takdir edilmekte olup, gün sayısı ve günlük ceza ücreti üzerinden hesaplanmaktadır.

3. Adli Para Cezası Türleri ve Uygulama Şekilleri

Adli para cezası, uygulanma şekline göre dört ana kategoriye ayrılmaktadır:

3.1. Doğrudan Hükmedilen Adli Para Cezası

Kanun, bazı suçlarda hapis cezası yerine doğrudan adli para cezası öngörür. Bu durumda mahkeme, hapis cezası yerine ödenecek para cezasını gün sayısı üzerinden belirler.

• Örnek: Taksirle çevrenin kirletilmesi suçu gibi suçlarda, suçun ağırlığına bağlı olarak ceza doğrudan para cezası şeklinde uygulanır.

3.2. Seçimlik Ceza Olarak Adli Para Cezası

Mahkeme, bazı suçlarda sanığa hapis cezası ile adli para cezası arasında seçim yapma imkânı tanır.

• Örnek: Kasten yaralama fiilinde, suçun hafif nitelikte olduğu durumlarda, sanığın hapis cezası yerine adli para cezası tercih edilerek cezanın ekonomik yaptırım yönü öne çıkar.

3.3. Hapis Ceza Seçeneği Olarak Verilen Adli Para Cezası

Hapis cezası öngörülen suçlarda, mahkeme cezanın uygulanmasında sanığın cezaevine gönderilmesinin yerine, hapis cezası yerine adli para cezası tayin edebilir.

• Örnek: Kasten işlenen suçlarda 1 yıl veya daha kısa süreli hapis cezalarının, sanığın durumu dikkate alınarak adli para cezasına çevrilmesi.

3.4. Hapis Ceza ile Birlikte Hükmedilen Adli Para Cezaları

Bazı suçlarda, mahkeme hem hapis cezası hem de adli para cezasını birlikte uygulayabilir. Bu durumda her iki ceza türü de ayrı ayrı hesaplanır; infaz rejimleri farklılık gösterir.

4. Adli Para Ceza Hesaplama Yöntemleri

4.1. Gün Sayısı ve Günlük Ücret Üzerinden Hesaplama

Mahkeme, adli para cezasını belirlerken öncelikle sanığa verilecek cezanın tam gün sayısını tayin eder. Bu gün sayısı, kanunda belirlenen alt ve üst sınırlar çerçevesinde hesaplanır. Sonrasında;

• Günlük Ceza Ücreti: Sanığın ekonomik ve şahsi halleri göz önüne alınarak, günlük olarak ödenecek miktar en az 100 TL ile en fazla 500 TL arasında takdir edilir.
• Örnek Hesaplama: Diyelim ki, mahkeme 1000 gün ceza tayin etti ve günlük ücret 200 TL olarak belirlendi. Bu durumda;
  1000 gün x 200 TL = 200.000 TL toplam adli para cezası hesaplanır.

4.2. Artırma ve İndirim Oranlarının Uygulanması

5237 sayılı TCK’nın 61/8. maddesi uyarınca;

• Artırma: Suçun ağırlaştırıcı nedenleri mevcutsa, gün sayısı artırılabilir.
• İndirim: Kişinin pişmanlık, sosyal ve ekonomik durumları gibi unsurlar değerlendirilerek ceza indirilebilir.
  Artırım ve indirimler, cezanın gün sayısı üzerinden uygulanır ve nihai adli para cezası, sanığın ödeme gücüne orantılı bir şekilde belirlenir.

4.3. Taksitlendirme Seçenekleri

Mahkeme, sanığın ekonomik koşullarını dikkate alarak adli para cezasını taksitlendirme kararı verebilir.

• Mehil Süresi: Ceza ödemesinin ödenebilmesi için hükmün kesinleşme tarihinden itibaren genellikle en fazla 1 yıl süre tanınır; taksit süresi 24 aya kadar çıkabilir.
• Minimum Taksit Sayısı: Kanun gereği taksit miktarı en az 4 eşit parça olarak belirlenmelidir.
• Ödeme Usulü: Taksit ödemeleri, sanığın belirlenen süre zarfında düzenli olarak ödemesi halinde infaz edilir; aksi halde, ödenmeyen taksitler hapis cezasına çevrilebilir.

5. İnfaz ve Ödeme Usulleri

5.1. Ödeme Yapılmaması Halinde Uygulanan Yaptırımlar

Adli para cezası ödenmezse, sanığın cezaevine gönderilmesi söz konusu olabilir.

• Hapis Cezaya Çevrilme: Mahkeme, sanığın ödemeyi kabul etmediği veya ödeme emrini süresi içinde yerine getirmediği durumlarda, ceza miktarı belirlenen günlük ücret üzerinden hapis cezasına çevrilir.
• Kamuya Yararlı İşte Çalışma: Hükümlü, ödeme güçlüğü çeker ise, belirli süreli kamuya yararlı işte çalıştırılarak cezanın infazı sağlanabilir. Çalışma süresi, en az iki saat ile en fazla sekiz saat arasında belirlenir ve çalışılan günler hapis cezasından mahsup edilir.

5.2. İnfazın Denetim ve Mahsub İşlemleri

Gözaltı, tutukluluk ve hapis cezası infazı sırasında geçirilen süreler, adli para cezası mahkumiyetinden mahsup edilir.

• Örnek: Hükümlü, 5 gün gözaltında kaldığında, 1 gün karşılığı 100 TL üzerinden hesaplanarak toplam adli para cezasından indirilir.

6. Adli Para Cezası İtiraz, İstinaf ve Temyiz Süreleri

6.1. İtiraz Kanun Yolu

Sanık hakkında verilen adli para cezası hükmüne karşı, basit yargılama usulü uygulanarak itiraz kanun yoluna başvurulabilir. Bu itirazlarda;

• Miktar Sınırı: Basit yargılama usulü neticesinde verilen adli para cezaları için belirli bir miktar sınırlaması yoktur.

6.2. İstinaf ve Temyiz Sınırları

• İstinaf: Doğrudan hükmedilen adli para cezalarının 15.000 TL ve altındaki kısmı aleyhine istinaf başvurusuna gidilemez; ancak hapis cezasından çevrilen adli para cezaları için istinaf kanun yolu kullanılabilir.
• Temyiz: Bölge adliye mahkemesi tarafından istinaf aşamasında verilen adli para cezasına ilişkin kararlar, genel olarak temyiz edilemez. Bu durumda, sanığın temyiz başvurusunun değerlendirilmesinde ceza miktarının ve suçun ağırlığının dikkate alınması gerekir.

7. Özel Durumlar ve Uygulamadaki Tartışmalar

7.1. Tekerrür, Seçimlik Ceza ve İçtima

Mahkeme, sanığın adli sicil kaydı, suçun işleniş şekli ve kişisel durumuna göre;

• Tekerrür: Sanığın mükerrir olması durumunda, seçimlik ceza öngörülen suçlarda hapis cezasının tercih edilmesi halinde, adli para cezasına çevrilemeyeceği esasına dikkat edilmelidir.
• İçtima: Hapis cezasından çevrilen adli para cezası ile doğrudan hükmedilen adli para cezasının toplanması, TCK’nın cezaların içtimasına ilişkin düzenlemesi bulunmadığından ayrı ayrı gösterilmelidir.

7.2. Erteleme ve Koşullu Salıverilme

Adli para cezasının ertelenmesi, TCK md.51 kapsamında hapis cezasına ilişkin olup, adli para cezası kendisi için ertelenemez. Bu nedenle, ödenmeyen adli para cezası ödenmediğinde, ceza hapis cezasına çevrilir ve denetimli serbestlik hükümleri uygulanamaz.

7.3. İnfaz Usulleri ve Ödeme Yöntemleri

• Taksitlendirme: Ceza ödemeleri taksitlendirilirken, taksit sayısı en az 4 eşit parçadan oluşmalı ve belirlenen süre zarfında ödenmelidir.
• Hapis Cezaya Çevirme: Ödenmeyen adli para cezası, belirlenen gün sayısı üzerinden hapis cezasına çevrilecektir.

8. Sonuç

Adli para cezası, suçun ciddiyetine, sanığın kişisel ve ekonomik durumuna bağlı olarak mahkemece belirlenen, hapis cezasına alternatif olarak uygulanan ekonomik yaptırım türüdür.

• Hesaplama Yöntemi: Cezanın gün sayısı ile, sanığın bir gün için ödeyebileceği miktarın çarpılması yoluyla belirlenir.
• Artırma ve İndirim: Suçun ağırlaştırıcı veya hafifletici nedenleri, TCK’nın 61/8 maddesi çerçevesinde gün sayısı üzerinden artırma veya indirim uygulanarak cezanın sanığın ödeme gücüne uygun hale getirilmesi sağlanır.
• Ödeme Yöntemleri: Mahkeme, sanığın ekonomik durumunu göz önünde bulundurarak adli para cezasını taksitlendirme kararı verebilir. Ödenmeyen cezalar, hapis cezasına çevrilerek infaz edilir.
• İtiraz ve İstinaf: Adli para cezası, doğrudan hükmedilen ve hapis cezasından çevrilen cezalar arasında farklı infaz rejimlerine tabi tutulur; bu nedenle, itiraz ve istinaf kanun yolları uygulanırken belirli ceza sınırlarına dikkat edilmesi gerekir.
• Uygulamadaki Tartışmalar: Yargıtay içtihatları, adli para cezasının hesaplanması, seçimlik ceza unsurları, cezanın içtiması, tekerrür hükümleri ve erteleme konularında ayrıntılı değerlendirmeler sunarak, sanığın haklarının korunmasına yönelik önemli ilkeler ortaya koymaktadır.

Sonuç olarak, adli para cezası, suçun işlenme şekline, sanığın kişisel özelliklerine ve toplumsal etkilerine göre esnek bir şekilde uygulanabilen, fakat aynı zamanda cezaların infaz rejiminin sağlanmasında titizlikle denetlenen bir yaptırım türüdür. Bu makale, güncel TCK maddeleri, içtihatlar ve uygulamadaki örnekler ışığında adli para cezasının tanımını, hesaplama yöntemlerini, infaz usullerini ve tartışmalı uygulama noktalarını kapsamlı biçimde ele almaktadır.