Ceza Hukukunda Temyiz

Temyiz, ceza yargılamasında alt mahkemeler tarafından verilen hükümlerin, usul ve esas yönünden yüksek mahkemede (Yargıtay) yeniden incelenmesi amacıyla açılan olağan kanun yoludur. Bu mekanizma, adil yargılanma ilkesini ve hukuki güvenceyi tesis etmeyi, aynı zamanda uygulamada içtihat birliğini sağlamayı hedefler. Temyiz süreci, hükmün kesinleşmeden önce tarafların hatalı uygulamaları, eksik gerekçelendirmeleri veya hukuka aykırılıkları tespit edebilmesi için önemli bir denetim aracıdır.

Özetle, temyiz;

• Hukuki Denetim: Mahkeme kararının hukuka uygunluk yönünden incelenmesi (delillerin yeniden değerlendirilmesi değil),
• İçtihat Birliği: Ülke genelinde aynı normların aynı şekilde uygulanmasının sağlanması,
• Hakların Korunması: Sanık, katılan, Cumhuriyet savcısı gibi tarafların yargılama sürecinde ihmal edilemeyecek haklarını güvence altına alması amacıyla kullanılmaktadır.

1. Temyizin Hukuki Temeli ve CMK Düzenlemeleri

1.1. CMK Madde 286’nın Genel Düzeni

CMK’nın 286. maddesi, “Bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin bozma dışında kalan hükümleri temyiz edilebilir” ifadesiyle temyiz yolunun genel ilkesini ortaya koyar. Ancak madde, alt fıkralarda belirli istisnalar getirerek;

• İlk derece mahkemelerinden verilen beş yıl veya daha az hapis cezaları ile adlî para cezalarına ilişkin,
• Hapis cezasından çevrilen seçenek yaptırımlar,
• İlk derece mahkemelerinin görevine giren, kanuni üst sınırı iki yıla kadar hapis cezası gerektiren suçlar ve bunlara bağlı adlî para cezalarına ilişkin kararlar,
• Sadece eşya veya kazanç müsaderesine dair kararlar
  gibi durumların temyiz edilemeyeceğini düzenler.
  Ayrıca, 286/3. fıkra kapsamında, belirli suçlardan (ör. hakaret, tehdit, terörle mücadele kapsamında işlenen suçlar, toplantı yürüyüşleri ile ilgili suçlar vb.) verilen bölge adliye mahkemesi kararlarının, istisna halinde temyiz edilebileceği vurgulanmıştır.

1.2. CMK’da Temyizin Sınırları ve İstisnaları

CMK’nın 286. maddesinin ikinci fıkrasında (a) ila (ı) bentleri, temyiz edilemeyecek kararları açıkça sıralayarak;

• Adlî para cezalarına ilişkin istinaf başvurusunun esastan reddine dair kararlar,
• Hapis cezalarını artırmayan kararlar,
• İlk derece mahkemesinin görevine giren ve üst sınırı iki yıla kadar hapis cezası gerektiren suçlar ile ilgili kararlar
  gibi durumların temyiz kanun yoluna konu edilemeyeceğini belirtir.
  Ancak, 286/3. fıkrasına göre, belirli suçlardan (ör. Türk Ceza Kanunu’nun 125, 213, 214, 215, 216, 217, 299, 300, 301, 314, 318 maddeleri; Terörle Mücadele Kanunu ve Toplantı Gösteri Kanunu kapsamındaki suçlar) verilen kararlar, istisnai olarak temyiz edilebilir.

2. Temyiz Başvurusunun Şartları, Süreleri ve Uygulama Aşamaları

2.1. Temyiz Başvurusunun Yapılması

Temyiz başvurusu, hükmün gerekçesiyle birlikte tebliğ edildiği tarihten itibaren belirli süreler içerisinde (örneğin, günümüzde genellikle iki hafta), hükmü veren mahkemeye dilekçe verilerek ya da zabıt kâtibine beyanda bulunularak yapılır.

• Başvuru Şartları: Temyiz eden tarafın, hükmün hangi yönlerinin hukuka aykırı olduğuna dair açık gerekçeleri sunması zorunludur.
• Taraflar: Sanık, müdafi, katılan ve Cumhuriyet savcısı temyiz başvurusunda bulunabilirler.

2.2. Temyiz Süresi ve Tebliğ İşlemleri

CMK’nın 291. maddesi uyarınca, temyiz istemi hükmün gerekçesiyle birlikte tebliğ edildiği tarihten itibaren belirlenen sürede yapılmalıdır. Süreye uyulmaması durumunda temyiz hakkı düşer ve hüküm kesinleşir.

• Özel Durumlar: Tutuklu sanıklar, ceza infaz kurumlarının ilgili kâtiplerine başvurarak temyiz işlemlerini gerçekleştirebilirler.

2.3. Temyiz İncelemesi ve Yargıtay’ın Rolü

Yargıtay, temyiz başvurusu sonrasında, yalnızca temyiz dilekçesinde belirtilen hukuki hataları denetler. Bu incelemede:

• Hukuki Denetim: Mahkeme kararının usul ve maddi yönlerinin hukuka uygunluğu kontrol edilir;
• Delil ve Olay İncelemesi: Temyiz aşamasında delillerin yeniden toplanması veya tanık dinlenmesi yapılmaz, bu inceleme hukuksal normların doğru uygulanıp uygulanmadığı üzerine yoğunlaşır.
• Karar Sonuçları: Yargıtay, temyiz başvurusunu esastan reddedebilir, hükmü bozabilir veya düzelterek onaylayabilir. Dosya bozma kararı verildiğinde, dosya ilgili mahkemeye (ilk derece veya bölge adliye mahkemesine) gönderilir.

2.4. Duruşmalı İnceleme ve Özel Uygulamalar

Özellikle on yıl veya daha fazla hapis cezasına ilişkin hükümlerde, Yargıtay gerekirse duruşma açarak sanık, müdafi, katılan ve vekillerin hazır bulunması sağlanır. Ancak, sanık tutukluysa duruşmaya katılamaz.

• Duruşma Açılması: CMK m.299 ve 300 uyarınca, Yargıtay’ın duruşma açma yetkisi mevcuttur fakat bu yetki tamamen takdirine bırakılmıştır.
• Örnek Vaka: Hakaret veya terörle mücadele kapsamında verilen kararların temyizinde, sanığın savunma hakkının ihmal edildiği iddiaları üzerinden duruşmalı inceleme yapılmış ve Yargıtay bozma kararı vermiştir.

3. Uygulamadaki Örnekler ve Vaka Analizleri

3.1. Hakaret ve Tehdit Suçları

Örneğin, Türk Ceza Kanunu’nun 125. maddesinde düzenlenen hakaret suçu nedeniyle verilen hükümlerde, bölge adliye mahkemesi tarafından istinaf başvurusunun esastan reddine dair karar verildiğinde, CMK’nın 286/2-a bendinde sayılan kararlar temyiz edilemez. Ancak, 286/3 kapsamında hakaret suçu nedeniyle verilen kararların temyiz edilebilir olduğu istisnai durumlar da mevcuttur.

• Örnek Vaka: Bir sanığın, kamu görevlisine yönelik iftira niteliğinde ifadeler kullanması sonucu beş yıl veya daha az hapis cezası alması durumunda, temyiz başvurusunda savunma haklarının kısıtlanması veya delillerin hukuka aykırı elde edilmesi gibi hususlar öne sürülerek Yargıtay bozma kararı verebilir.

3.2. Terör ve Toplantı Suçları

Terörle mücadele kapsamında işlenen suçlar ve toplumsal düzeni bozucu nitelikteki toplantı yürüyüşleri ile ilgili suçlarda CMK’nın 286/3. fıkrasında sayılan suçlar temyiz edilebilir niteliktedir.

• Örnek Vaka: Bir terör suçlaması durumunda, ilk derece mahkemesi tarafından verilen mahkumiyet kararının, bölge adliye mahkemesince istinaf başvurusunun esastan reddine dair karara konu edilmesi durumunda, temyiz başvurusunda suçun unsurlarının hatalı tespiti veya ceza indiriminin yanlış hesaplanması gibi nedenlerle Yargıtay bozma yoluna gidebilir.

3.3. Özel Belgede Sahtecilik ve Beraat Kararları

Özel belgede sahtecilik gibi suçlarda, ilk derece mahkemesince verilen mahkumiyet kararının istinaf incelemesi sonucunda beraat kararı verilmesi, temyiz başvurusunda sanık lehine yeni bir değerlendirme yapılabilmesi açısından önem taşır.

• Vaka İncelemesi: Örneğin, sanık hakkında sahtecilik suçundan beraat kararı verilen bir davada, bölge adliye mahkemesi kararının CMK’nın 286/2-b veya 286/2-f maddesi kapsamında temyiz edilemeyeceği gerekçesi öne sürülse de, Yargıtay bu hususun sanık lehine yorumlanması gerektiğine karar vererek temyizi kabul edebilir.
• İçtihatlar: Yargıtay’ın ilgili emsal kararlarında, bölge adliye mahkemesince beraat kararı verilen durumlarda temyizin, sanığın haklarının korunması açısından önemli olduğu vurgulanmıştır.

4. Temyiz Sürecinin İşleyişi ve Sonuçları

4.1. Dosyanın Yargıtay’a Gönderilmesi ve İncelenmesi

Temyiz başvurusu kabul edilebilir bulunduğunda, dosya Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından ilgili daireye gönderilir. Yargıtay, temyiz incelemesini yaparken;

• Ön inceleme aşamasında temyiz isteminin yeterliliğini kontrol eder,
• Gerekçeleri eksik olan temyiz dilekçeleri hakkında ek beyan talep edebilir,
• Tarafların cevaplarını aldıktan sonra esastan hukuki denetim yapar.

4.2. Karar Sonuçları: Onama, Düzelterek Onama, Bozma ve Düşme

Yargıtay’ın temyiz incelemesinde verebileceği kararlar genel olarak şu şekildedir:

• Onama (Esastan Ret): Hükmün hukuka uygun olduğu, temyiz nedenlerinin yetersiz bulunduğu durumlarda, Yargıtay temyiz istemini esastan reddeder.
• Düzelterek Onama: Hükümde ufak usul hataların düzeltilmesi suretiyle kararın onanması,
• Bozma Kararı: Hükmün belirli hususlarda hukuka aykırılık oluşturduğu tespit edilirse, Yargıtay bozma kararı vererek dosyanın yeniden incelenmesi için ilk derece veya bölge adliye mahkemesine gönderilmesine karar verebilir,
• Düşme Kararı: Hükmün bozulmasına neden olacak hususların varlığında, dava düşmesine karar verilebilir.

4.3. Bozma Kararının Diğer Taraflara Etkisi ve Yeniden İnceleme

Bozma kararı verilmesi halinde, yalnız sanık hakkında verilen hükmün bozulması değil, aynı zamanda temyiz isteminde bulunmayan diğer sanıklar da bozulmadan yararlanır. Dosya, Yargıtay’ın bozma kararına uygun olarak yeniden incelenmek üzere ilgili mahkemeye gönderilir.

5. Sonuç ve Değerlendirme

Ceza Hukukunda Temyiz, ceza yargılamasının adil, tutarlı ve hukuka uygun sonuçlanmasında temel bir denetim mekanizmasıdır.

• Mevzuatın Rolü:CMK’nın 286 ila 307. maddeleri, hangi kararların temyiz edilebileceğini ve hangilerinin istisnai olarak temyiz edilemeyeceğini açıkça düzenler.
• Uygulamadaki Örnekler: Hakaret, terör, toplantı ve özel belgede sahtecilik gibi örnek vakalar, temyiz incelemesinde tarafların haklarının nasıl korunduğunu ve Yargıtay’ın hangi hususlarda bozma kararı verdiğini göstermektedir.

Adil Yargılanma İlkesi: Temyiz, adaletin sağlanması ve hatalı kararların düzeltilmesi için son aşama olup, sanık ve mağdur haklarının korunmasında hayati öneme sahiptir.